Fotel tapicerowany typ 366, proj. Józef Chierowski

20.06.2018
aktualizacja 22.06.2023

Klasyk

Fotel tapicerowany typ 366 to najprawdopodobniej najbardziej rozpoznawalny przykład rodzimego wzornictwa znany w kraju i za granicą. Wyprodukowany w ogromnej liczbie egzemplarzy funkcjonował w małych polskich mieszkaniach, miejscach użyteczności publicznej i zagranicznych placówkach dyplomatycznych. Jest to również produkt, który w PRL umieścił Józefa Mariana Chierowskiego na mapie polskich projektantów, a który w alternatywnych warunkach kapitalistycznej Polski lat ’60 uczyniłby z niego milionera.

 

Ciężki czas przemian – szansa dla projektanta

W roku 1952 Józef Marian Chierowski został absolwentem Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu. Okres, na który przypadają pierwsze lata jego działalności zawodowej to czas dużych zmian społecznych wymuszonych gwałtownie przez drugą Wojnę Światową oraz nową socjalistyczną rzeczywistość w kraju. Rosła presja produkcji masowej ilości możliwie tanich i zajmujących małą powierzchnię mebli. W informatorze Zjednoczenia Przemysłu Meblarskiego Meble do Małych Mieszkań z roku 1966¹ czytamy:

„Współczesne warunki ekonomiczne i socjalne narzucają konieczność budowy zracjonalizowanych, małych mieszkań, których urządzenie za pomocą mebli tradycyjnych nie jest możliwe. Rozwiązanie tego problemu stworzenia odmiennej koncepcji urządzenia wnętrza, która powinna spełniać następujące warunki:

-maksymalne wykorzystanie powierzchni mieszkalnej,

-maksymalna ilość funkcji,

-elastyczność w okładzie funkcjonalnym i wymiarowym,

-możliwość zachowania indywidualności wnętrza,

-wysoki walor plastyczny przy zachowaniu zasad kompozycji.”

W tym miejscu założenia programu produkcji Mebli do Małych Mieszkań (MMM) zderzały się z rzeczywistością polskich zakładów produkcyjnych. Wiele z nich wraz ze sprzętem zostało zniszczonych lub zmodyfikowanych podczas wojny, a znaczną część maszynerii przywłaszczyła lub zdekompletowała Armia Czerwona już po zakończeniu oficjalnych działań wojennych po maju 1945 roku.² Wskrzeszane polskie fabryki często operowały starymi urządzeniami przystosowanymi do produkcji mebli przedwojennych. Brakowało pieniędzy i technologii, co wymuszało adaptację celów do dostępnych środków. Przed młodymi projektantami stało niezwykle trudne, ale i kreatywne zadanie godzenia oczekiwań z ograniczeniami, wzornictwa pożądanego i koniecznego. Jak dynamiczne były powojenne zmiany w tej kwestii najlepiej dowodzi historia początku kariery projektanta w Świebodzickich Fabrykach Mebli.

„Józef Chierowski […] jako młody projektant trafił do Dolnośląskich Fabryk Mebli w Świebodzicach. Na pewno miał mnóstwo nowoczesnych pomysłów bo to był ten czas, gdy nowoczesność była powszechnie oczekiwana i każdy student szkoły artystycznej chciał odciąć się od wszystkiego, co było kilka lat wcześniej. Z takimi pomysłami trafił do fabryki, w której produkowano ciężkie, masywne, zwaliste meble, których produkowano dużo, bo taka była potrzeba rynku, ale miał to szczęście i nieszczęście, że fabryka w pewnym momencie spłonęła.”³

W tak niezwykłych okolicznościach tworzony w powstałej w 1958 roku przyzakładowej wzorcowni projekt częściowo pozbył się jednego z głównych ograniczeń – ścisłych obostrzeń parku maszynowego, który musiał zostać odbudowany niemal od zera.⁴

 

Daty

Dostępne źródła dostarczają różnych informacji na temat okresu powstania projektu oraz wniesienia go na hale montażowe. Według Dziennika Robotniczego z 02.02.1967 roku:

„W drugim kwartale br. Dolnośląska Fabryka Mebli w Świebodzicach zamierza uruchomić produkcję seryjną nowego typu fotela [typu 300-190 – przyp. cotozafotel.pl], któremu znawcy wróżą nie mniej wielką karierę od tej, jaką zrobił fotel typ „366” produkowany w DFM seryjnie od 1959 r. Fotel „366” wyprodukowano w ciągu ośmiu lat około pół miliona sztuk.”⁴

W odcinku Rzeczy Polskiej TVP poświęconemu meblowi za rok wdrożenia projektu do produkcji podano 1962. Podobną datę przedstawia też sporo innych internetowych źródeł, jednak prawdą jest, że mebel proponowano do produkcji trzy lata wcześniej. Dowodem na to może być relacja z III Targów Krajowych w Poznaniu zamieszczona w Przemyśle Drzewnym nr 5/1959.⁵ Rys. 8 (będący w istocie zdjęciem) przedstawia parę kultowych foteli na ekspozycji. Przypuszczalnie wzór został już w tym czasie pozytywnie zopiniowany przez komisję przy Wydziale Wzornictwa Zjednoczenia Przemysłu Meblarskiego i wysłany na Targi w celu zbadania nastrojów odwiedzających. Pierwsza publiczna prezentacja mebla miała miejsce jednak jeszcze wcześniej, nawet przed rozpoczęciem współpracy Józefa Chierowskiego ze świebodzickim zakładem. Fotel na czernionym stelażu, obok stolika z dwoma blatami – szklanym oraz niżej usytuowanym, drewnianym, plastyk zaprezentował na Okręgowej Wystawie Architektury Wnętrz i Grafiki we wrocławskim CBWA we Wrocławiu w roku 1958. Patrząc na fotografię z ekspozycji uderza niemal niezmieniona forma prototypu i piękna harmonia z towarzyszącym stolikiem.¹¹

Cotozafotel.pl udało się również dotrzeć do relacji fotograficznych uwieczniających mebel z 1961 roku. Pierwsza z nich to zdjęcia w jednym z numerów magazynu Ty i Ja, gdzie fotele 366 stanowią element wystroju lokalu nieopodal Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie. Obszerna fotorelacja z XXX Międzynarodowych Targów Poznańskich natomiast prezentuje fotele, jako element wystroju pomieszczeń obsługi targów oraz ekspozycji.⁸

 

Sukces

Fotel typ 366 zaprojektowany został z ogólnodostępnych, ale i nowoczesnych materiałów. Naturalne wypełnienia takie, jak trawa morska, siano, wojłok, ale i warstwa sprężynująca w postaci… sprężyn zostały zarzucone na rzecz gumy porowatej i pasów tapicerskich. Korzystano z jednolitych kolorystycznie tkanin obiciowych. Oparcie fotela zdobiły trzy guziki, a widoczne, wręcz wyeksponowane śruby „prawdopodobnie stosowane do montażu sedesów”³ łączyły elementy drewniane z ergonomicznym tapicerowanym siedziskiem. Minimalistyczna i regularna szkieletowa konstrukcja z tarcicy bukowej, dębowej lub jesionowej ze zwężającymi się ku dołowi nogami i obłymi podłokietnikami nie tylko stała się sygnaturą fotela, ale i dzięki swojej oszczędności przyczyniła się wpierw do wdrożenia a później również sukcesu produkcji.

Wierząc doniesieniom Dziennika Robotniczego (wzmianka o ilości wyprodukowanych egzemplarzy pojawia się również w innym niż zacytowane powyżej wydaniu z 01.07.1967 roku) typ 366 wyprodukowano w zawrotnej liczbie ponad 500 000 egzemplarzy. Projekt Chierowskiego zawitał pod strzechy w całej Polsce, ale i za granicą. Był elementem kompletów kombinowanych, m.in. SOM II (gdzie znalazł się razem z krzesłami typ 1020).⁶ Produkcję prowadzono w Dolnośląskich Fabrykach Mebli – Świebodzice, Głuchołaskich Fabrykach Mebli w Głuchołazach, a po roku 1970 w Świdnickim Ośrodku Przemysłu Meblarskiego w Świdnicy. „Następcą” typu 366 był produkowany od 1967 roku i zaprojektowany przez Henryka Lisa fotel typ 300-190.

Obecnie właścicielem praw patentowych oraz producentem kultowego modelu jest 366 Concept.⁷

 

Wersje mniej znane

Fotele wykańczano nie tylko lakierem. W jednej z wersji drewno pokrywano czarną farbą. W Głuchołazach tapicerkę „366” wypełniano naturalnie, włosiem lub trawą. Warstwę sprężynującą stanowiły sprężyny lejowe przywiązane do pasów parcianych.¹⁰

Józef Chierowski jest też autorem fotela na ramie z rurek stalowych wyraźnie nawiązującego do powyższej konstrukcji. Fotele dzielą te same siedziska i charakterystyczne podłokietniki. Prototyp powstał najpóźniej w 1961 roku.⁹

 

Kamera, akcja!

Fotel 366, jako element nowoczesnej popkultury, był często wybieranym aktorem. Dzięki powszechności i popularności umeblowano nim plany wielu filmów. Jednymi z nich są:

Powrót, 1960, reż. Jerzy Passendorfer,

Święta wojna, 1965, reż. Julian Dziedzina,

Ściana czarownic, 1966, reż. Paweł Komorowski,

Och Karol, 1985, reż. Roman Załuski.

 

 

¹Meble do Małych Mieszkań, Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, Zjednoczenie Przemysłu Meblarskiego, Wydawnictwo Katalogów i Cenników, 1966, Warszawa
²100-lecie Gościcińskiej Fabryki Mebli, Zbigniew Klotzke, 1999, Wyd. KLOSE – Gościcińska Fabryka Mebli Sp. z o.o.
³program TVP Rzecz Polska, Fotel „366” Józefa Chierowskiego, Anna Maga, Galeria Wzornictwa Polskiego w Muzeum Narodowym w Warszawie
⁴Dolnośląska Fabryka w Świebodzicach, Joanna Lis
⁵Przemysł Drzewny 5/1959, Czasopismo Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Leśnictwa i Drzewnictwa, Wydawnictwa Czasopism Technicznych NOT
⁶katalog PAGED, rok nieznany
⁷oficjalna strona 366 Concept
⁸CYRYL. Wirtualne Muzeum Historii Poznania, fot. Janusz Korpal
⁹Magazyn Ty i Ja, styczeń 1961
¹⁰fotografie udostępnione dzięki uprzejmości Pani Joanny
¹¹Początki działalności Wydziału Architektury Wnętrz Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, Między „ładowską” tradycją a odwilżową nowoczesnością, Tomasz Mikołajczak, dostęp: https://quart.uni.wroc.pl/pdf/62/Quart62_09_Mikolajczak.pdf

---

Kategoria: fotele
Styl: modernizm
Rok produkcji: od 1959
Data projektu: 1958-1959
Materiały: szkielet z drewna bukowego, dębowego lub jesionowego, pasy tapicerskie, wypełnienie- guma porowata, tkanina tapicerska z „grupy epingle”, guziki tapicerskie, śruby
Kraj: Polska (PRL)
Projektant: Józef Marian Chierowski
Producent: Dolnośląskie Fabryki Mebli w Świebodzicach (do 1970 roku), Głuchołaskie Fabryki Mebli – Głuchołazy, Świdnicki Ośrodek Przemysłu Meblarskiego (od 1970 roku), Olsztyńskie Fabryki Mebli – Zakład w Pieckach
Wykończenie: lakier lub czarna farba
Połączenia: czopowe , śruby
Wymiary [cm]: 75(wysokość), 64(szerokość), 68(głębokość), 42(wysokość siedziska)
Zdjęcia: podziękowania dla właścicieli sklepu lata60-te.pl

Konsultacje: serdeczne podziękowania dla p. Joanny Lis za udostępnienie materiałów z osobistych zasobów oraz tekstu Dolnośląskiej Fabryki Mebli w Świebodzicach

 

#fotelprl #fotelchierowski #chierowski #prl #fotel366 #chierowski366